Owsica (łac. Enterobiasis, syn. Oxyuriasis), czyli zakażenie pasożytem jelitowym znanym jako owsik ludzki, jest najczęściej występującym zakażeniem pasożytniczym przewodu pokarmowego. Odnotowuje się ponad miliard zachorowań na świecie w ciągu roku, częściej jednak choroba występuje w klimacie umiarkowanym. Najwięcej zakażeń owsicą występuje w przedziale pomiędzy 5. a 6. rokiem życia, choć zachorować można również w wieku dorosłym i bez względu na płeć. Spadek zachorowań wraz z wiekiem człowieka tłumaczy się wzrostem odporności organizmu.

Owsik ludzki (łac. Enterobius vermicularis, syn. Oxyuris vermicularis) jest robakiem pasożytniczym należącym do typu nicieni barwy białawej, który pasożytuje wyłącznie w organizmie człowieka (jelito grube, wyrostek robaczkowy oraz końcowy odcinek jelita cienkiego) i żywi się substancjami zawartymi w treści jelitowej. Samica owsika żyje około 4 tygodni, ma długość 1 cm i szerokość 0,4 mm. Samiec jest mniejszy (długość 3-4 mm) dlatego trudno zauważyć go gołym okiem. Kształt ciała samicy przypomina nieco ziarnko owsa. W końcowym okresie swojego życia, zwykle nocą, samica wychodzi z jelita i w okolicy okołoodbytniczej składa od 8000 do 12000 jaj, w których znajdują się larwy pasożyta. W przypadku dziewczynek jaja niekiedy można odnaleźć w przedniej części pochwy.
Larwy owsika ludzkiego w jajach rozwijają się bardzo szybko. Już po kilku godzinach osiągają zdolność inwazyjną, stąd też często dochodzi do samozarażenia owsikami np. przez połknięcie jaj przeniesionych z odbytu do ust za pomocą nieumytych rąk, którymi wcześniej drapaliśmy podrażnione okolice odbytu (przeniesiona larwa wędrując poprzez jelito cienkie do jelita grubego przekształca się w dorosłego owsika). Jaja na skórze okolicy odbytu są “posklejane” ze sobą i z podłożem lepką wydzieliną, działającą drażniąco na skórę nosiciela powodując świąd i zmuszając go do drapania podrażnionego miejsca. Zdolność inwazyjną owsik ludzki w środowisku zewnętrznym, w pomieszczeniach o stałej temperaturze i wilgotności utrzymuje nawet do 4 tygodni (jaja są lekkie, mogą unosić sie w powietrzu). Pasożyt, dzięki tej zdolności przetrwania, może oczekiwać na żywiciela osadzając się w bieliznie osobistej, na przedmiotach służących do higieny (np. myjkach, ręcznikach), bieliznie pościelowej, unosić się wraz z kurzem domowym, na zabawkach i innych przedmiotach (np. smoczek!). Rozprzestrzenianiu się owsików a tym samym zachorowaniu na owsicę sprzyja m.in. brak nawyku mycia rąk po skorzystaniu z toalety (zaniedbanie higieniczne częste tak u dorosłych jak i u dzieci), zapominanie o myciu rąk przed i po każdym posiłku.
Do zakażeń dochodzi wyjątkowo łatwo, jeśli zatem zakazi się w rodzinie jedna osoba (dziecko lub dorosły), choroba w krótkim czasie atakuje innych domowników. Wyjątkowo szybko infekcja szerzy się w żłobkach, przedszkolach czy szkołach. Specyfika tych miejsc (dzieci przebywają w tych samych pomieszczeniach, dotykają tych samych przedmiotów) oraz nie przestrzeganie właśnie zasad higieny, przede wszystkim mycia rąk (czyste dłonie i paznokcie!), jest głównym tego powodem.

Nie zapominajmy o naszych milusińskich, bo choć zwierzęta nie maja owsików, to na ich sierści osiada kurz, w którym mogą znajdować się jaja. Dziecko głaszcząc pieska czy kotka, nie umywaszy starannie rąk, może wprowadzić jaja do buzi (jaja mogą być też wdychane z powietrzem). Nie oznacza to jednak, aby z tego powodu pozbywać się zwierząt. Konieczne jest jedynie zachowanie zasad higieny, o czym zwykle zapominamy np. po powrocie ze spaceru, czy po zabawie ze zwierzęciem.

W wiekszości przypadków zakażenie owsikiem ludzkim nie powoduje żadnych objawów. Objawy zależą od intensywności inwazji pasożytniczej, ale także od wrażliwości organizmu nosiciela (dziecka).
Najczęściej zgłaszaną dolegliwością wynikającą z obecności pasożytów jest świąd odbytu. Należy jednak pamiętać, że nie jest to objaw charakterystyczny tylko dla tej choroby. Często świąd powodują zupełnie inne przyczyny: u dzieci mogą to być powszechne zaniedbania higieniczne, u dorosłych – objawy chorób o charakterze proktologicznym (np. świąd odbytu). Do rozpoznania choroby przyczynia się dopiero zaobserwowanie pasożytów w kale lub stwierdzenie jego jaj w posiewie.
Bóle brzucha, nudności oraz biegunki występują przy mnogiej obecności pasożyta w przewodzie pokarmowym. Intensywna inwazja pasożytów może doprowadzić do zapalenia jelita grubego i wyrostka robaczkowego. Obecność owsików w przewodzie pokarmowym u dziecka może niekiedy powodować nadmierną jego pobudliwość, moczenie nocne, bezsenność, bóle głowy, brak łaknienia, cienie pod oczyma oraz ogólne poczucie zmęczenia. Drapanie się w okolicy odbytu z powodu uporczywego świądu (wędrujące pasożyty, odczyn alergiczny wywołany obecnością jaj) jest najbardziej charakterystycznym i najprostrzym do zaobserwowania objawem tej choroby u dziecka. Zwykle nie uchodzi to uwadze rodziców czy opiekunów i powinno skłaniać do natychmiastowego kontaktu z lekarzem. Należy również ogladać okolice odbytu dziecka 1-2 godz. po zaśnięciu, wtedy to bowiem samica owsika uaktywania się na zewnątrz organizmu nosiciela, a jej rozmiar i kolor sprzyja dostrzeżeniu gołym okiem.

Szkodliwość pasożyta jest niewielka, w przeciwieństwie do zakaźności. Wielokrotne zakażenia bądź samozakażenia powodują, że leczenie owsicy jest bardzo trudne. Leczenie eliminuje owsiki w większości przypadków, ale do ponownego zakażenia może dojść (i zwykle dochodzi) prawie natychmiast, albowiem jaja mogą być wydalane jeszcze przez tydzień po kuracji, a są zakaźne przez 3 tygodnie. Osoba wyleczona jest zatem nadal narażona na ekspozycję i z własnego organizmu, i ze środowiska, w którym przebywa. Wszystko to powoduje, że leczenie tylko jednej osoby w rodzinie (ale też w szkole, przedszkolu czy żłobku) staje się bezcelowe. Nie należy zapominać zatem o powiadomieniu szkoły, przedszkola czy żłobka, że w domu pojawił się problem owsicy, aby inne dzieci mogły zostać zbadane i aby mogły poddać się leczeniu.

Przy podejrzeniu wystąpienia owsicy zaleca się badanie kału na pasożyty. Aby poprawić wykrywalność pasożyta najlepiej do laboratorium oddać 3 próbki kału dziecka z różnych dni. Można też samemu wykonać test na obecność jaj owsików. W tym celu należy nabyć w aptece pałeczkę z celofanem. Rano, zanim dziecko wstanie z łóżeczka i weźmie kąpiel bądź skorzysta z toalety, przylepiamy folię przy odbycie, tak, aby przywarła lepką stroną. Jaja owsików przykleją się do folii. Zastosowany kawałek folii pakujemy do szczelnego woreczka foliowego i zanosimy do laboratorium w celu zbadania.

Skuteczne leki zwalczające owsicę dostępne są tylko na receptę. Aby leczenie było skuteczne należy podjąć je z pomocą lekarza. Wszelkie znane i od pokoleń przekazywane tzw. sposoby babci, w przypadku zakażenia owsicą, nie dadzą współcześnie oczekiwanych rezultatów. Leczenie owsicy nie powinno być zaprzestane po jednej kuracji, gdyż choroba zwykle powraca. W celu skutecznego uporania się z atakiem owsicy zaleca się powtórzenie kuracji po 10-14 dniach.

Owsica może, choć bywa to rzadko, prowadzić do powikłań. Najczęstrze to: zapalenie wyrostka robaczkowego, zmiany zapalne okolicy odbytu spowodowane nadkażeniem bakteryjnym, przewlekłe stany zapalne sromu i pochwy.

Kilka ważnych rad, jeśli chcesz skutecznie pozbyć się owsicy u dziecka:

• obejmij kuracją wszystkich domowników,
• obcinaj dziecku paznokcie, aby nie gromadził się pod nimi brud,
• myj dziecku ręce przed i po posiłkach (nie zapomnij, że higiena dotyczy wszystkich domowników, ciebie również),
• ucz dziecko nawyku mycia rąk po wypróżnianiu się i oddawaniu moczu,
• dopilnuj, żeby dziecko nie oblizywało paluszków, nie trzymało ich w buzi, ani nie obgryzało paznokci,
• codziennie zmieniaj dziecku majteczki, piżamkę oraz ręcznik,
• zadbaj o dietę pobudzającą jelita do pracy (wypróżnienia pomogą pozbyć się pasożytów),
• bieliznę, pościel, ręczniki oraz piżamę wypierz w temperaturze 95°C, a inne rzeczy wyprasuj gorącym żelazkiem,
• na noc zakładaj dziecku obcisłe majteczki, by utrudnić mu drapanie,
• zetrzyj kurze w domu, wywietrz mieszkanie,
• umyj zabawki wodą z mydłem (polej wrzątkiem albo wypierz – zależnie z czego są wykonane),
• powtórz całą akcję sprzątania domu w trakcie następnej kuracji,
• nie walcz z chorobą bez kontaktu z lekarzem,
• sprawdź, czy w szkole, przedszkolu bądź żłobku wiadomo o zakażeniu owsicą i czy inne dzieci są leczone.

Opracowanie: Redakcja portalu ZdroweMiasto.PL (ppk)
19.03.2009, SP ZOZ Nowa Wieś Wielka